جلسه دوم بخش مقدماتی دوره «خلاقیت و هنر حل مسئله»

»جلسه دوم بخش مقدماتی دوره «خلاقیت و هنر حل مسئله»

بسم الله الرحمن الرحیم
ما اغلب مسائل و مشکلاتمان را در قالب جملات و عبارات کیفی، کلی، مبهم و گاهی نامفهوم بیان میکنیم. نظیر این جملات را بسیار شنیده، و احتمالا به کار برده ایم: نمراتم خوب نیست؛ هوا آلوده است؛ برای همه کارهایم وقت ندارم؛ وضع اقتصادی خوب نیست؛ از شغلم ناراضی ام؛ و... .
همان­طور که می­بینید، هرچند این جملات بیانگر وجود مسئله (مسائل) یا مشکل (مشکلات) هستند، از عبارات نوشته­شده، نمی­توان مسئله را به­طور دقیق تشخیص داد؛ برای مثال، درباره جمله «از شغلم ناراضی­ام» می­توان پرسید: چه چیز شغل راضی­کننده نیست؟ درآمد، نوع کار، محیط کار، همکاران، رییس، و...؟ ازطرفی می­توان گفت: نارضایتی یعنی چه؟ آیا به­صورت کمی می­توان آن را بیان کرد؟ اگر کمی­شدنی نیست، ازنظر کیفی دقیقاً به چه معناست؟
برای آنکه بتوانیم بیان شفافی از موضوع مسئله داشته باشیم، مجبوریم بخش­ها و واژگان کلیدی را شفاف­تر، جزئی­تر، و مقیدتر کنیم. استفاده از پرسش­هایی چون «چه چیزی؟»، «... یعنی چه؟»، «چرا؟»، «چگونه؟»، و «چه وقت؟» می­توانیم مسئله را در ذهن خود شفاف کنیم. برای این منظور بهتر است تمام مراحل روی کاغذ نوشته شود تا ابعاد مختلف موضوع، از ذهن بیرون آید.
این مرحله، کشف و بیان مسئله است و پس از آن، تازه وارد فرایند استاندارد حل مسئله می­شویم.

فرایند استاندارد حل مسئله:
تعریف و فرمولاسیون مسئله ← ایده پردازی ← امتیازدهی به ایده ها و انتخاب راه حل ← اجرا و بازخورد
مسئله چیست؟
مسئله، شکاف میان وضعیت موجود (و عموماً نامطلوب) و وضعیت مطلوب (خواسته) است. بر اساس فرمول استاندارد، هر مسئله دارای موضوع، وضعیت موجود و وضعیت مطلوب است
در فرمولاسیون مسئله یادمان باشد:

1. همه کلماتی که در بیان موضوع به کار رفته­اند، شفاف و دقیق باشند، به­طوری­که هر واژه­ای را که از جملات یا عبارات انتخاب می­کنیم، هیچ کلمه دیگری را نتوان به­جای آن گذاشت؛
2. تا جای ممکن عبارتی که برای بیان موضوع به کار رفته، مقید باشد: قیدهای مکان، زمان، حالت، مقدار و...؛
3. زمانی که موضوع به­خوبی تعریف شده باشد، وضعیت مطلوب و موجود به­سادگی قابل تشخیص هستند. از طرفی، وضعیت موجود و مطلوب هر دو باید با موضوع مسئله سنخیت داشته باشند؛
4. حتی­الامکان از موضوع بتوان به وضعیت موجود و مطلوب پی برد. در مثال قبل، زمانی که موضوع "وزن دلخواه بدن من" است، می­دانیم که وضعیت موجود و مطلوب باید کمی باشد و در قالب کیلوگرم بیان شود؛
5. همان اندازه که برای شفاف کردن موضوع تلاش می­کنیم، برای تشخیص و تعیین وضعیت موجود و مطلوب نیز لازم است بکوشیم. در این بخش می­توان از روش­های سه «چرا» و پنج «چرا»ی متوالی استفاده کرد؛